Klienci banków, najczęściej działając w zaufaniu do lidera rynku finansowego jakim jest bank, często bez wnikliwej analizy przedstawionej im umowy, zgadzają się na jej postanowienia. Sztampowe umowy zawierają klauzule mogące pozytywnie wpłynąć na interes klientów, lecz zawierają również takie, które zdecydowanie nie okażą się korzystne po ich wnikliwej analizie. Zapisy niezgodne z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego, a nawet z prawem, nazywa się klauzulami abuzywnymi.
Innymi słowy, klauzule abuzywne to niedozwolone zapisy kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sprzeczny z obowiązującymi przepisami sposób. Dotyczą one zarówno klientów frankowych, jak i złotówkowych, a podstawowym skutkiem ich występowania jest brak związania nimi konsumenta względem przedsiębiorcy, oznacza to, że są bezskuteczne i nieważne.
Przygotowywane przez banki umowy kredytowe są umowami wzorcowymi. Oznacza to, że są sporządzone przez przedsiębiorcę z wyprzedzeniem, bez możliwości realnej negocjacji jej postanowień prze konsumenta. Czasami klientom są przedstawiane różne warianty umów również uprzednio przygotowane przez bank. Zgodnie z zasadą swobody umów, każda umowa może i powinna podlegać negocjacjom, jednak w przypadku umów kredytowych, klient albo godzi się na związanie umową, albo rezygnuje z usług przedsiębiorcy. W tego typu sztampach można znaleźć niejedną klauzule abuzywną, których stosowanie jest niedozwolone, zarówno w kontaktach z osobami fizycznymi dokującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą, czy zawodową, ale również z osobami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą.
Aby zapis występujący w umowie można było uznać za abuzywny:
• musi kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
• musi rażąco naruszać interesy konsumenta;
• postanowienie uznawane za abuzywne nie było przedmiotem indywidualnych negocjacji z konsumentem, a więc nie miał on na nie wpływu;
• postanowienie nie może dotyczyć odsetek umownych oraz kwoty udostępnionego klientowi kapitału.
Skutkiem abuzywności postanowień zawartych w umowie jest brak związania nimi konsumenta względem przedsiębiorcy, stają one bezskuteczne i nieważne. Nieważność ta następuje z mocy prawa po spełnieniu wszystkich ww. przesłanek. Abuzywność zapisów umownych może być podstawą pozwu.
Problem klauzul abuzywnych dotyczy zarówno frankowiczów, jak i osób, które zaciągnęły kredyt złotowy. Przykładem tego rodzaju zapisów jest:
• naliczanie przez bank odsetek od skredytowanych kosztów kredytu;
• klauzula ubezpieczenia niskiego wkładu własnego;
• klauzula, dająca bankom prawo do uznania za doręczoną awizowanej korespondencji bankowej, odmawiając tego prawa drugiej ze stron umowy;
• klauzula zastrzegająca wygórowane koszty kredytu, które nie mają pokrycia w rzeczywiście poniesionych przez kredytodawcę wydatkach.